فضای مجازی واژه‌ای است که برای اولین بار ویلیام گیبسون
نویسنده داستان‌های علمی تخیلی در سال 1984 بکار برد. او برای اولین بار از کلمه Cyberspace (فضای مجازی) در داستان کوتاهش استفاده کرد. از نظر او فضای مجازی، فضایی
تخیلی است که از اتصال رایانه‌ها بوجود آمده و تمامی انساها و منابع اطلاعاتی را
به هم متصل کرده است. پیدایش اینترنت در اواخر دهه ی 1960 آغاز شد و از سال 1990
دسترسی به اینترنت برای انجام سرمایه‌گذاری تجاری رونق گرفت.
در خصوص تاریخچه ورود اینترنت به ایران می‌توان گفت در
سال 1372 ایران کاملاً به شبکه اینترنتی پیوست و دروازه ورود آن دانشگاه‌ها بودند؛
از قبیل: دانشگاه صنعتی شریف.
فضای مجازی اکنون نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و
توانسته به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. امروزه شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی
به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما تبدیل شده است. ارتباط از طریق فضای مجازی در
سال‌های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین جامعه به خصوص نسل جوان پیدا کرده است و
شبکه‌های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد تاثیرگذار بوده تا جایی که مستقیماً
بر شکل‌دهی هویت (فردی- اجتماعی) رابطه مستقیم دارد.
رسانه‌های اجتماعی در اشکال و عناوین مختلف همگی با هدف
ارتباط و تبادل اطلاعات افراد با یکدیگر بوجود می‌آیند و هر فرد در این شبکه‌ها،
گره‌های ارتباطی با دیگر افراد دارد.
در راس این شبکه‌ها، فیس بوک با بیش از 2میلیارد کاربر
فعال، واتساپ بیش از یک ونیم میلیارد کاربر، وی چت و اینستاگرام با حدود یک
میلیارد کاربر دارای بیشترین کاربران فعال در جهان هستند که بی‌شک همگی ما کم یا
بیش این شبکه‌ها را در رایانه‌های شخصی و
گوشی‌های موبایل خود و خانواده‌هایمان نصب کرده و استفاده می‌کنیم.
فضای مجازی آمیزه‌ای از فرصت‌ها و تهدیدهاست. برای
استفاده صحیح و مدیریت فضای شبکه‌های اجتماعی در خانواده، ارتقاء سواد رسانه‌ای برای
تک تک اعضا خانواده جهت بالا بردن سطح آگاهی لازم است.
به صورت مختصر به بیان برخی تهدیدات و آسیب‌های فضای
مجازی و همچنین راهکارهای موثر کنترل فرزندان در شبکه‌های اجتماعی می‌پردازیم.
افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار
داشته باشند تا دچار مشکلات روحی، روانی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی
و لزوم هوشیاری فرزندان و خانواده‌ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت
قرار دارد.
آسیب‌های فکری
استفاده خارج از حد متعارف از اینترنت، به وابستگی شدید روانی
و فکری می‌انجامد. نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که درصد بالایی از نوجوانان و جوانان
از اینترنت برای فعالیت‌های بیهوده‌ای نظیر: دوست‌یابی، بازی و صحبت با یکدیگر استفاده
می‌کنند.
آسیب‌های اجتماعی ـ فرهنگی
اعتیاد جدیدی به نام اعتیاد به اینترنت را می‌توان در
خانواده‌ها کشف کرد. افراد خانواده از جمله فرزندان چنان در اتاق‌های گفت و گو غرق
می‌شوند که حتی زمان صرف ناهار یا شام را فراموش می‌کنند. بسیاری از آنها از بی‌خوابی
رنج می‌برند، عصبی و پرخاشگر می‌شوند. همچنین ارتباط‌شان با اعضا خانواده و جامعه روز
به روز کمتر می‌شود.
آسیب‌های اخلاقی
از دیگر مشکلات خانواده‌ها دسترسی آسان فرزندان به سایت‌های
غیراخلاقی است همچنین ارتباط با نام‌های جعلی و مجهول در شبکه‌های اجتماعی و برقراری
ارتباط دوستی که بی‌اطلاعی خانواده‌ها از این موضوع، خطرهایی را به آنان تحمیل می‌کند.
آسیب‌های جسمانی
برخی از اختلالات مانند تیکها، فشارهای
عصبی، چشم درد، رکود فعالیت‌های معده، چاقی و عدم جذب چربی‌ها، کم شدن فعالیت کلی بدن،
انزوای اجتماعی به مرور زمان افراد را درگیر می‌کند.
راه کار مقابله با آسیب‌های فضای مجازی
به منظور پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی در فضای مجازی
راهکارهایی وجود دارد که انجام دادن آنها می‌تواند موثر باشد:
- گذراندن اوقات بیشتر با فرزندان در فضای بیرون از خانه
به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأ نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی
پناه نبرند.
- برگزاری گفتگوهای خانوادگی با موضوع اینترنت و مزایا و
معایب آن.
- در رابطه با نحوه استفاده از فضای مجازی با اعضا خانواده
و مهمتر از همه فرزندان خود صادقانه و شفاف صحبت کنیم و راجع به کسانی که با آنها در ارتباط هستند و چگونگی
ارتباط‌شان گفت و گو و آنها را متقاعد کنیم.
- نسبت به حالات فرزندانمان هنگام کار با اینترنت هشیار باشیم
که مثلاً آیا غمگین یا پنهان‌کار به نظر می‌رسند، یا اذیت و آزار اینترنتی را تجربه
می‌کنند؟
- ترویج فرهنگ مدیریت زمان در خانه و خانواده در استفاده
از اینترنت و فضای مجازی.به همراه فرزند خود قوانینی وضع کنید که چگونه و چه زمانی
می‌توانند از این وسایل استفاده کنند.
- برای فرزندان خود زمان بگذاریم و برنامه‌ها، اپلیکیشن‌ها،
بازی‌ها و سایر سرگرمی‌های مناسب سن‌شان را پیدا کنیم.
- استفاده از نرم افزارهای فارسی از منابع معتبر که در داخل
کشور تولید می شود.این نرم افزارها علاوه بر قابلیت‌هایی که سایر نرم افزارهای کنترل
والدین ارائه می‌دهند، می‌توان به قابلیت مسدودسازی محتوای نامناسب شبکه‌های اجتماعی،
اعمال محدودیت استفاده از اینترنت، مدیریت تماس‌ها و دریافت و ارسال پیامک و همچنین
موقعیت‌یابی را نیز اضافه نمود.
- اعضا خانواده خود را تشویق کنیم تا از ابزارهای دیجیتال
فعالیت جسمانی بهره ببرند، به عنوان مثال تشویق به استفاده از ویدیوهای ورزشی آنلاین
و بازی‌های ویدیویی که تحرک آنها را زیادتر می‌کند.
و در پایان
مکلف هستیم که با آگاهی و کنترل اجازه حضور فرزندان خود را
در فضای مجازی و استفاده از موبایل، تبلت، کامپیوتر، بازی‌های رایانه ای، تماشای تلویزیون
و غیره را صادر کنیم. به یاد داشته باشیم که بین سرگرمی‌های آنلاین و فعالیت‌های غیرآنلاین
تعادل برقرار کنیم؛ به عنوان
مثال اگر امکان دارد بیرون و در فضای آزاد هم وقت بگذرانیم.