در محیط‌های صنعتی با وجود تنوع تجهیزات و ماشین‌آلات، کارکنان معمولا
در معرض خطرات گوناگونی قرار دارند. با پیشرفت فناوری و افزایش تنوع تجهیزات در فرآیندهای
تولید، مخاطرات محیط کار تغییر ماهیت یافته‌اند. ایمنی در واقع علمی است که برای ایمن‌سازی
محیط کار و پیشگیری از وقوع حوادث در این محیط‌ها به کمک صنعت آمده تا همواره در راستای
حفاظت از جان نیروی کار و سلامت آن‌ها، که ارزشمندترین سرمایه شرکت‌ها و سازمان‌ها
به‌شمار می‌رود، نقش اساسی داشته باشد. در جهان صنعتی امروز به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته،
ایمنی جایگاه واقعی خود را پیدا کرده و به‌عنوان امری ضروری و بخش تفکیک‌ناپذیر در
تمام فعالیت‌های کاری ایفای نقش می‌کند.
ایمنی، در راس برنامه‌های مدیریتی
امروزه مدیران صنایع دریافته‌اند که تنها راه برای حفظ قدرت رقابت، تداوم
کسب و کار، پایداری تولید و ارتقای بهره‌وری، توجه ویژه به ایمنی کارکنان است. بسیاری
از مدیران صنایع پیشرفته جهان، ایمنی را در قالب یک سرمایه‌گذاری ارزشمند از نظر حفظ
منابع انسانی و مالی می‌بینند و آن را در راس برنامه‌های مدیریتی خود قرار می‌دهند.
حوادث ناشی از کار هزینه زیادی را بر شرکت‌ها تحمیل می‌کند. هزینه‌های آشکار حوادث
که شامل آسیب‌‌های جبران‌ناپذیر به منابع انسانی، خسارات واردشده به تجهیزات و محصول،
بیکاری در زمان تغییرات، زمان بررسی، هزینه آموزشی تامین نیروی انسانی جانشین و...
می‌شود، در مقابل هزینه‌های پنهان حوادث، تنها بخش کوچکی از هزینه‌های ناشی از حوادث
را در برمی‌گیرند. از این‌رو، در جهان رقابتی امروز مدیران کارخانه‌های موفق، اولویت
ویژه‌ای برای ایجاد سیستم‌های ایمنی کارآمد در واحدهای خود قائل هستند. از مزایای رعایت الزامات ایمنی و ایمن‌سازی محیط
کار می‌توان به افزایش روحیه نیروهای انسانی در محیط کار، کاهش تنش‌های ناشی از انجام
کار غیرایمن، کاهش حوادث و سوانح، ارتقای سطح سلامت کارکنان و در نتیجه افزایش سطح
کیفی و کمی محصول و افزایش بهره‌وری و قدرت رقابتی شرکت‌ها اشاره کرد؛ بنابراین توسعه
و تقویت اقدامات ایمنی و انجام اقدامات تأمینی به‌منظور پیشگیری از وقوع حوادث در محیط
کار و تحقق اهداف ایمنی برای هر شرکت و سازمانی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
در این میان، مهم‌ترین مولفه‌های حوزه ایمنی، تمرکز بر کاهش حوادث، توجه
ویژه به شبه‌حوادث و ترویج تفکر ایمنمحور در بین کارکنان است. تمرکز بهداشت حرفه‌ای
به‌طور عمده روی کاهش بیماری‌های ناشی از کار است که به‌دلیل عواملی مانند فرهنگ عمومی
بهداشت شغلی، عدم اجرای موثر قوانین و مقررات مربوطه در حوزه بهداشت حرفه‌ای، عدم اثربخشی
مناسب آموزش‌ها، نبود برنامه‌ریزی موثر و توجه کافی نداشتن به حوزه بهداشت حرفه‌ای در اغلب
واحدهای صنعتی، بیماری‌های ناشی از کار روند افزایشی داشته و به یکی از دغدغه‌های جامعه
کارگری و متولیان بهداشت محیط کار تبدیل شده است.
سهم یک درصدی ایمنی از درآمد
صنعت فولاد به‌دلیل مصرف مقادیر زیادی از مواد اولیه، منابع و انرژی
می‌تواند پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی را به همراه داشته باشد، به‌طوری‌که امروزه
این پیامدها به یکی از چالش‌های اساسی واحدهای فولادسازی در ایران و جهان تبدیل شده
است. از مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی این صنعت می‌توان به تولید و انتشار گرد و غبار
و گازهای آلاینده، انتشار گازهای گلخانه‌ای و تولید مجموعه متنوعی از پسماندهای
صنعتی اشاره کرد که در صورت عدم شناخت، ارزیابی و پیش‌بینی اقدامات اصلاحی لازم، در
آینده نزدیک ادامه حیات و رشد این صنعت را در معرض تهدید جدی قرار خواهد داد. مهم‌ترین
چالش‌ها و خطرات مشترک زمینه‌ساز وقوع حوادث در شرکت‌های فولادسازی، در ۷ دسته مختلف
با ظرفیت ایجاد حوادث شدید و خیلی شدید طبقه‌بندی می‌شوند. این خطرات شامل خطرات کار
در ارتفاع، خطرات ناشی از فعالیت ماشین‌آلات سنگین (جرثقیل‌ها، لیفتراک‌ها و...)، خطرات
گازها (انفجار، اشتعال و خفگی)، خطرات مذاب (انفجار، اشتعال و پاشش مداب)، خطرات تجهیزات
دوار، خطرات برق‌گرفتگی و برخورد اشیا می‌شوند. مهم‌ترین شاخصهای ارزیابی وضعیت
ایمنی در شرکت فولاد خوزستان، شاخصهای تکرار کل حوادث، تکرار حوادث شدید و شدت حوادث است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد به هر میزان هزینه (سرمایه‌گذاری) در حوزه ایمنی
ازسوی شرکت‌ها انجام شود، از جنبه‌های گوناگون بیش از ۴ برابر سودآوری برای شرکت به‌دنبال
خواهد داشت. در شرکت‌های معتبر جهان، هزینه (سرمایه‌گذاری) در حوزه ایمنی حدود ۴
درصد از درآمد سالانه آن‌ها را شامل می‌شود.
در این‌باره، در ایران عدد دقیقی وجود ندارد، اما بررسی‌های انجام‌شده
در حوزه ایمنی کشور نشان می‌دهد که هزینه (سرمایه‌گذاری) شرکت‌ها در حوزه ایمنی، حدود
۵/۰ تا ۱ درصد درآمد سالانه آن‌ها را در برمی‌گیرد. براساس اعلام پزشکی قانونی
کشور در سال۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶(در مدت ۱۰ سال)، ۱۵ هزار و ۹۹۷ نفر در حوادث خارج از خانه
و ناشی از کار جان خود را از دست داده‌اند. به‌عبارت دیگر، طی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶،
۱۵هزار و ۹۹۷ نفر برای امرار معاش از خانه خارج شده و دیگر هرگز به خانه برنگشته‌اند.
درحال‌حاضر، با وجود تمام تلاش‌های بازرسان کار در سطح کشور و اقدامات انجام شده
ازسوی مرکز تحقیقات، تعلیمات، حفاظت و بهداشت کار، به نظر نمی‌رسد که برنامه‌ای
جامع و هدفمند با افق زمانی معین در راستای پیشگیری و کاهش حوادث ناشی از کار در
سطح کشور وجود داشته باشد. به‌منظور پیشگیری از حوادث در حوزه‌های صنعتی، ساختمانی،
خدماتی و کشاورزی لازم است که نیروهای تخصصی با تفکر ایمنمحور تربیت و پیمانکاران
در حوزه‌های یادشده با برنامه‌ای ایمنمحور ساماندهی شوند و پایش‌های بازرسان کار از
کارگاه‌های صنعتی و ساختمانی از نظر کمی و کیفی ارتقا یابد.
صنعت فولاد به‌دلیل ماهیت و پیچیدگی فرآیند تولید فولاد، تقریبا تمام
زمینه‌های لازم برای وقوع حوادث را دارد. مهم‌ترین چالش در شرکت‌های تولیدی از
جمله شرکت‌های فولادساز، نگرش تقابل بین ایمنی و تولید است که گاه در برخی دیدگاه‌های
مدیریتی وجود دارد. تغییر این نگرش تولیدمحور به نگرشی مبتنی بر تولید ایمنمحور و
باور این واقعیت که ایمنی بخش لاینفکی از فرآیند تولید بوده و بدون ایمنی و با از دست
دادن کارکنان توانمند بر اثر حوادث در خط تولید، عملا تولیدی هم وجود نخواهد داشت،
مهم‌ترین و اساسی‌ترین گام در راستای ایمنی صنایع است.
اقدامات موثری مانند استقرار سیستم‌های تشویقی و انضباطی، ساماندهی ایمنی
حوزه‌های کاری پیمانکاران، استقرار سیستم‌های متعددی در زمینه ایمنی نظیر سیستم مجوزهای
ایمنی و سیستم نوین و بسیار موثرMLS(MultiLayers System)، پایش تجهیزات فرآیندهای تولید تحت
شاخصهای Leading، چاپ و انتشار کتاب «درس‌آموزی
از حوادث» براساس حوادث واقعی ۲۰ سال گذشته شرکت فولاد خوزستان در جهت آگاه‌سازی کارکنان
و ترویج فرهنگ ایمنی و بسیاری از اقدامات موثر دیگر، باعث شده حوادث کاری در شرکت فولاد
خوزستان در یک روند کاهشی طی ۲۱ سال گذشته، با وجود ۶۵ درصد افزایش تولید، کاهشی به
میزان ۸۸ درصد داشته باشد. در همین بازه زمانی، شاخص تکرار حوادث شدید و شاخص
تکرار کل حوادث هریک به میزان ۹۴ درصد کاهش داشته است. این موفقیت‌های بی‌نظیر مرهون
حمایت مدیرعامل، مدیران ارشد و همکاری تمام رده‌های شغلی شرکت و اجرای بسیاری از پروژه‌های
ایمن‌سازی، استقرار سیستم‌های موثر IT برای پایش‌های ایمنی و آموزش‌های
تخصصی گسترده در حوزه‌های ایمنی بوده که باعث شده در مجموع، درحال‌حاضر، وضعیت ایمنی
شرکت فولاد خوزستان در شرایط مناسبی قرار گیرد. بااین‌وجود، این شرکت همچنان تا رسیدن
به «شرایط مطلوب» ایمنی فاصله دارد. به لطف خداوند متعال و با حمایت مدیریت ارشد شرکت،
امید می‌رود تا با به‌کارگیری موثر تمام ظرفیت سیستم‌های موجود و نظارت موثر بر لایه‌های
گوناگون شرکت، از جمله اجرای سیستم MLS، تفکر ایمنمحور
در تمام سطوح شرکت نهادینه شود، در این صورت رسیدن به«شرایط مطلوب» دست‌یافتنی خواهد
بود.
پنج راهکار برای بهبود کیفیت ایمنی
راهکارهای بهبود
کیفیت ایمنی و پیشگیری از وقوع حوادث در صنعت و سایر حوزه‌های کاری را می‌توان به ۵
دسته تقسیم کرد؛ ایجاد تفکر ایمنمحور در تمام سطوح مدیریتی، ایجاد محیط کار امن، به‌کارگیری
تجهیزات و ماشین‌آلات ایمن، ایمن‌سازی فرآیندهای تولید و پایش آن‌ها تحت شاخصهای Leading و ایجاد تفکر ایمنمحور کارکنان
به‌عنوان ۵ اصل اساسی، ضروری و پیش‌نیاز مهم برای بهبود کیفیت ایمنی و پیشگیری از وقوع
حوادث به‌شمار می‌روند. ایجاد این ۵ پیش‌نیاز فقط با همکاری و احساس مسئولیت در قبال
اجرای الزامات ایمنی از سوی رده‌های مختلف شرکت‌ها محقق خواهد شد و در این صورت صنایع
می‌توانند به سمت تحقق هدف حادثه صفر (Zero Accident) گام بردارد.
