حل مسائل زیست محیطی تنها به موارد درون‌سازمانی خلاصه نمی‌شود، بلکه هدف اصلی تضمین سلامت و محیط سالم برای کل جامعه است. عدم برخورداری از برنامه مناسب برای کنترل آلودگی هوا، آب یا آلاینده‌های دیگر در یک کارخانه، می‌تواند تاثیر مخربی روی محیط زیست یک منطقه داشته باشد. با توجه به میزان بالای آلودگی صنعت فولاد، لزوم توجه ویژه فعالان این صنعت به صیانت از محیط زیست بیش از سایر صنایع احساس می‌شود. در این زمینه شرکت فولاد خوزستان به‌عنوان یک شرکت پیشرو در حوزه مسائل مربوط به حفظ محیط زیست، ضمن انجام اقدامات فراوان در طول چند سال گذشته، پروژه‌های گوناگونی را به سرانجام رسانده است.
موفقیت یک کارخانه فولاد در کنترل آلاینده‌ها باید در مقایسه با سایر کارخانه‌های مشابه ارزیابی شود چرا که به طورکلی صنعت فولاد جزو آلاینده‌ترین صنایع به‌شمار می‌رود. مراحل اصلی استخراج آهن از سنگ معدن شامل خردایش سنگ معدن، تهیه پودر، تهیه آهن اسفنجی و در نهایت تولید شمش فولاد هر کدام به تنهایی آلودگی و غبار زیادی ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، حمل هر‌‌کدام از محصولات فرآیند قبلی جهت پردازش و ادامه فرآیند استخراج که از طریق مسیرهای کانوایر (Conveyor) انجام می‌شود نیز به تنهایی آلودگی ایجاد می‌کند. از این‌رو، باید پروژه‌هایی تعریف کرد که به موازات افزایش ظرفیت تولید یک کارخانه فولاد، مواد آلاینده‌ها نیز کنترل شود. در کارخانه‌های بزرگ فولاد در دنیا راهکار رایج برای کاهش آلودگی ناشی از این گرد و غبار، نصب غبارگیر است.
اهمیت محیط زیست و اقدامات فولاد خوزستان در این زمینه
براساس مقررات کشور و سازمان محیط زیست، تمام سازمان‌ها موظفند درباره مسائل زیست محیطی مربوط به هوا، آب و خاک برنامه‌های مشخصی داشته باشند تا عوامل موثر بر این موارد را کنترل و از آسیب به محیط زیست جلوگیری کنند. شرکت فولاد خوزستان نیز با توجه به رسالتی که دارد و به‌عنوان یک شرکت پیشرو در زمینه حفاظت از محیط زیست، ضمن اتخاذ استراتژی دقیق در این‌باره، اقدامات بسیاری را به سرانجام رسانده است.
سیستم مدیریت محیط زیست از سال 1381 در شرکت فولاد خوزستان استقرار یافته است. در این سال گواهی‌نامه ایزو 14000 از سوی شرکت کسب شد. در واقع از همان ابتدا در این شرکت اهداف مشخصی برای بهبود فعالیت‌های زیست محیطی مشخص شده است. مهم‌ترین جنبه زیست محیطی در شرکت‌های تولیدکننده فولاد مانند فولاد خوزستان ایجاد گرد و غبار ناشی از فرآیند تولید بوده و عمده برنامه‌های شرکت نیز بر این موضوع متمرکز شده است. تصفیه و بازیافت پساب‌های صنعتی نیز موضوع بعدی است که در دستور کار این شرکت قرار دارد. حذف مصرف گازهای مخرب لایه ازن و جایگزینی روغن‌های حاوی آسکارل با مواد دوستدار محیط زیست از دیگر اقدامات شرکت فولاد خوزستان است. شایان ذکر است که روغن‌های آسکارل (PCB) به‌دلیل قدرت عایق‌کنندگی بالا، خنک‌کنندگی مناسب، نقطه اشتعال بالا، ویسکوزیته پایین و نیز عدم ایجاد گازهای اشتعال‌زا به‌عنوان افزودنی‌هایی در روغن‌های ویژه تجهیزات الکتریکی نظیر ترانسفورماتورها، خازن‌ها، ماشین‌آلات هیدرولیکی و بسیاری دیگر از دستگاه‌ها کاربرد دارند. اگرچه ثبات و پایداری این روغن‌ها از نظر اقتصادی و تجاری اهمیت زیادی دارد، ولی مشکلات زیست محیطی فراوانی که ایجاد می‌کنند باعث شده این روغن‌ها به یکی از آلاینده‌های اصلی محیط زیست تبدیل شوند. این مواد به هر دو صورت خالص و مخلوط با سایر مواد، سمی هستند و به‌دلیل ماندگاری در بافت‌های زنده حتی در تراکم‌های کم، اثرات مزمنی بر سلامت موجودات برجا می‌گذارند. شرکت فولاد خوزستان توانسته با حذف این روغن‌ها و جایگزین کردن آن‌ها با مواد دوستدار محیط زیست، از بسیاری از خطرات ناشی از مصرف آن‌ها جلوگیری کند. موارد گفته شده در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نصب غبارگیر
از سال 1381 تا پایان سال 1396 بیش از 91 پروژه در زمینه بهبود فعالیت‌های زیست محیطی شرکت اجرا و وارد فاز بهره‌برداری شده که از میان آن‌ها 76 پروژه (بیش از 5/83 درصد) به‌تنهایی برای کنترل انتشار گرد و غبار بوده است. نصب غبارگیرهای جدید در واحدهای فولادسازی در کوره‌های شماره یک، 4 و 6 در این راستا انجام شده است. ظرفیت هر غبارگیر بیش از 2 میلیون و 400 هزار مترمکعب است. در ضمن سیستم‌های غبارگیر قدیمی مربوط به کوره‌های 2 و 3 و 5 نیز افزایش ظرفیت یافته‌اند. در گذشته ظرفیت این کوره‌ها 800 هزار مترمکعب در ساعت بود که با اقدامات اخیر به بیش از یک میلیون و 100 هزار مترمکعب در ساعت افزایش یافته است. به‌علاوه 27 غبارگیر جدید در بخش‌های مختلف، از واحدهای انباشت و برداشت گرفته تا واحدهای گندله‌سازی و احیا و نیز سیستم مواد رسانای بخش‌های فولادسازی نصب شده است که مجموع ظرفیت آن‌ها به بیش از یک میلیون و 620 هزار مترمکعب در ساعت می‌رسد.
تصفیه فاضلاب‌های صنعتی
دومین هدف زیست محیطی شرکت در زمینه تصفیه فاضلاب‌های صنعتی است. احداث تصفیه‌خانه پساب صنعتی با ظرفیت 3 هزار مترمکعب در ساعت در راستای این هدف انجام شده است. در گذشته 2 تصفیه‌خانه پساب‌های بهداشتی موجود بود که بازسازی و دو مورد دیگر نیز با ظرفیت حدود 950 مترمکعب در روز احداث شد. علاوه بر این، پروژه‌ای نیز در زمینه بازیافت و تصفیه آب برگشتی از کارخانه اجرا شده که ظرفیت آن بیش از 570 مترمکعب در ساعت است. این اقدام از بازگشت پساب به رودخانه کارون جلوگیری کرده و به همان میزان، برداشت آب از این رودخانه را کاهش داده است.
حذف استفاده از گازهای مخرب لایه ازن
سومین اقدام شرکت که در بالا نیز به آن اشاره شد، حذف استفاده از گازهای مخرب لایه ازن بود. در این راستا، مصرف گاز آر-12 در چیلرها و خنک‌کننده‌ها کنار گذاشته شد و یخچال‌های مورد استفاده یا تغییر داده شدند یا گاز مذکور جایگزین شد. جلوگیری از مصرف گاز آر-12 در تجهیزات کارخانه نیز تا سال آینده انجام خواهد شد و این نوع گاز با گازهایی که مجوز مصرف طولانی‌تری دارند، جایگزین خواهد شد.
جایگزینی روغن‌های حاوی آسکارل با مواد دوستدار محیط زیست
چهارمین اقدام شرکت فولاد خوزستان نیز جایگزینی روغن‌های حاوی آسکارل بود، که حدود 4200 مورد را شامل می‌شد. بخشی از این روغن‌ها با سیستم SPC و بخشی با روغن‌های معدنی جایگزین شد.
سیستم‌های مدیریت پسماند
استقرار سیستم‌های مدیریت پسماند پنجمین اقدام شرکت فولاد خوزستان در حوزه محیط زیست است. در مجموعه فولاد خوزستان، یک سیستم مدیریت پسماند طراحی و اجرا شده که طی آن در گام نخست پسماندهای ایجاد شده در طول فرآیند شناسایی و طبقه‌بندی و در گام بعدی برای هر طبقه سیستم مدیریت مجزا در نظر گرفته شده است. در حال حاضر از مجموع پسماندهای ایجاد شده، سالانه حدود 85 درصد آن بازیافت می‌شود که بیشتر آن مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد و مابقی به‌عنوان محصولات جانبی به‌فروش می‌رسد. حدود 15 درصد پسماندها غیرقابل استفاده هستند و به محل‌های دفع پسماند که دارای مجوز از سازمان محیط زیست هستند، منتقل می‌شوند. مهم‌ترین پسماند موجود، سرباره کوره قوس الکتریکی است که برای مدیریت آن سیستم فرآوری سرباره تعبیه و در حال حاضر امتیاز استفاده از آن به بخش خصوصی واگذار شده است که پس از پردازش محصول و بازاریابی نسبت به فروش آن اقدام می‌کند. برای بازیافت ضایعات آهن‌آلات قراضه نیز سیستم تفکیکی راه‌اندازی شده که علاوه بر تفکیک آهن‌های قراضه، قادر به جداسازی فلزات با ارزش مانند مس و آلومینیوم است.
توسعه فضای سبز
براساس استاندارد سازمان محیط زیست، 25 درصد مساحت واحدهای صنعتی باید به فضای سبز اختصاص یابد. مساحت فعلی مجموعه شرکت فولاد خوزستان 390 هکتار است و قاعدتا فضای سبز مجموعه باید حدود 100 هکتار باشد. در حالی که با توسعه فضای سبز در سال‌های اخیر، در حال حاضر افزون بر 490 هکتار فضای سبز در این مجموعه ایجاد شده که110 هکتار آن مربوط به فضای سبز درون سایت، 210 هکتار برای جاده‌های دسترسی و بیرونی و 170 هکتار برای منازل سازمانی احداث شده است. در حال حاضر پروژه‌هایی برای افزایش فضای سبز در نظر گرفته شده که از جمله آن‌ها می‌توان به پروژه 24 هکتاری توسعه فضای سبز در ضلع شرقی مجموعه فولاد خوزستان اشاره کرد. گفتنی است فقط در سال 1396، به‌منظور نگهداری و ترمیم فضای سبز، بیش از 50 هزار اصله درخت از سوی این شرکت کاشته شده است.
بهداشت حرفه‌ای
درباره ایمنی و بهداشت حرفه‌ای نیز اقدامات زیادی از سوی شرکت فولاد خوزستان انجام شده است. بهبود هر چه بیشتر شرایط و ایمنی محیط کار به رضایت بیشتر پرسنل مجموعه منجر می‌شود. هدف کلی، ایجاد محیطی عاری از آلاینده‌ها و عوامل زیان‌آور محیط کار است. به همین منظور سیستم اندازه‌گیری و پایش دقیقی طراحی شده است؛ به‌طوری که بین 2 تا 4 مرتبه در سال میزان آلودگی بخش‌های گوناگون کارخانه اندازه‌گیری می‌شود تا ضمن ارزیابی وضعیت، از تاثیر اقدامات و پروژه‌های زیست محیطی تعریف شده نیز اطلاع حاصل شود.
سیستم مدیریت یادگیری اصول ایمنی یا LMS
برآیند تلاش‌ها و اقدامات به این سمت است که با حذف رفتارهای غیرایمن و تامین تجهیزات ایمنی لازم، حوادث را به پایین‌ترین حد رسانده و از سوی دیگر، سلامت کارکنان تضمین شود. این سیستم، شامل اجرای چند لایه دستورالعمل‌های ایمنی است؛ به این صورت که برای رده‌های مختلف مدیریتی، مسئولیت بازرسی موارد ایمنی تعریف می‌شود تا خطاهای فردی و رفتارهای غیرایمن شناسایی و برطرف شود. استاندارد دیگری نیز در قالب سیستم‌های تشویقی و بازدارنده وجود دارد که براساس آن برای تمامی پرسنل پرونده تشکیل داده شده و به کارمندان خاطی تذکرات لازم داده می‌شود و در عین حال کارمندان نمونه مورد تشویق قرار می‌گیرند. پرونده ایمنی نیز به‌طور الکترونیکی و قابل مشاهده برای هر یک از پرسنل تهیه شده که شامل 4 قسمت سوابق حوادث، سوابق آموزشی، معاینات دوره‌ای و فرم‌های مشاهده رفتار غیرایمن است.
بهداشت و درمان
در حوزه بهداشت و درمان در چند سال گذشته اقدامات زیادی ازسوی فولاد خوزستان انجام شده است. حدود 98 درصد پرسنل تحت معاینات دوره‌ای قرار می‌گیرند که فراتر از الزامات قانونی است و آزمایشات و مشاوره‌های تخصصی را نیز در‌بر می‌گیرد. با توجه به اهداف این برنامه که تضمین سلامت کارکنان و ایجاد انگیزه است، این موارد به‌طور رایگان ارائه می‌شود. در بحث درمان نیز خدمات به دو طریق ارائه می‌شود: دسته‌ای از کارکنان که وضعیت رسمی دارند و زیرپوشش صنعت ملی فولاد هستند، درمان آن‌ها به‌طورمستقیم از سوی فولاد خوزستان انجام می‌شود و دسته دیگر که عمده شاغلان را شامل می‌شود، بیمه تامین اجتماعی هستند. این دسته از شاغلان، دارای بیمه تکمیلی بدون سقف هستند که موارد زیادی مانند بستری شدن، اقلام دارو، کلینیک‌ها و دندانپزشکی را شامل می‌شود. علاوه بر این بیمه تکمیلی این بخش نیز، بدون کسر حقوق برای کارکنان ارائه می‌شود. معاینات دیگر شامل طب صنعتی، معاینات پس از استعلاجی و پیش از بازنشستگی می‌شود. معمولا 6 ماه پیش از بازنشستگی، کارمند تحت معاینه قرار می‌گیرد و ضمن اعلام آخرین وضعیت پزشکی، مشاوره تخصصی ارائه می‌شود تا آمادگی لازم را در زمان بازنشستگی داشته باشد.